“Bu eylem, Pakistan’ın ulusal güvenliğini tüm tehditlere karşı koruma ve savunma yönündeki korkusuz kararlılığının bir tezahürüdür. Bu son derece karmaşık operasyonun başarıyla yürütülmesi aynı zamanda Pakistan Silahlı Kuvvetleri’nin profesyonelliğinin de bir kanıtıdır.”
Pakistan Dışişleri Bakanlığı, İran’ın iki gün önce topraklarına yaptığı saldırının misilleme mesajını bu açıklama ile verdi.
Pakistan’ın misillemesi aslında iki boyutlu idi. Birisi diplomasi ve onun içinde retorik. Diğeri ise misliyle ve hatta daha şiddetli askeri misilleme.
İki ülke arasındaki sorunun asıl kaynağı Beluçistan bölgesi. Beluçlar bölge halkı olmakla birlikte 3 devlet arasında paylaşılmış durumda. Ayrıca Umman, Afganistan ve Türkmenistan’da da azınlık olarak yaşamaktalar.
Pakistan’da 8 milyon kadar, İran’da ise 2 milyona yakın Beluç yaşıyor.
Ağırlıklı olarak Pakistan-İran sınırının iki yakasında yaşarlar. Sünni- Hanefi Müslümanlardır. İdari olarak İran’da Sistan ve Beluçistan bölgesinde, Pakistan’da ise Beluçistan Eyaletinde yaşamaktadırlar. Bu yönüyle Pakistan tarafında yaşayanların hakları daha geniş olmakla birlikte, Beluçistan’ın Pakistan ile sorunları hep olagelmiştir. Beluçistan ülkenin yüz ölçümü en büyük, nüfusu ise en düşük eyaletidir. Tabii kaynaklar açısından çok zengin olduğu söylenmektedir.
Şu da var ki 14 Ağustos 1947’de Pakistan kurulduğundan bu tarafa ayrılıkçı hareketlerin biri bitip biri başlamış ve bu trend günümüze kadar süregelmiştir. Pakistan hâlâ bu ayrılıkçı hareketlerle mücadele etmektedir.
Bu arka plan bilgisinin son notu… Her iki ülkenin terörist olarak listelediği silahlı örgüt militanlarının geçişleri sürekli sorun oluşturuyor ve iki ülkenin zaman zaman birbirlerini diplomatik olarak uyardıklarını belirtmeliyiz. Hatta İran’ın zaman zaman “sıcak takip” üzerinden Pakistan topraklarına girdiğini de ifade etmeliyiz. Ama biraz önce ifade ettiğim gibi o sorunların hepsi bugüne kadar diplomatik olarak çözülebildi.
Peki ne oldu da birisi nükleer silah elde etme eşiğinde diğeri ise defacto nükleer güç olan bu iki komşu arasında bir anda savaşın eşiğine gelindi.
Gerilimin fitilini ateşleyen adım aslında İran’dan geldi. 16 Ocak 2024’te ajanslara İran’ın Pakistan’a füze saldırısı düzenlediği haberi düştü. Haberlerde SİHA kullanıldığı bilgileri de vardı.
Pakistan önce bu egemenlik ihlalini diplomasi kullanarak kınadı ve İran’daki büyükelçisini geri çağırdı. Saldırı anında İran’da olan İran’ın Pakistan Büyükelçisinin gelmesini ertelemesini istedi. Ayrıca cevap hakkını saklı olduğunu da bildirdi.
İran Dışişleri Bakanı ile Pakistan Dışişleri Bakanı telefonda konuştu. İran bir retorik olarak ve biraz da alay eder gibi Pakistan halkına zarar verecek bir eylemde bulunmadıklarını, terör örgütü olarak listeledikleri Ceyşül Adl’i (Adalet Ordusu) hedef aldıklarını iletti.
Pakistan’ı ikna edememiş olacaklar ki Pakistan “Merg ber Sermeçar” operasyonu ile karşılık verdi. Ardından Pakistan Dışişleri yayınladığı bir bildiri ile İran halkı ile bir husumetlerinin olmadığını, teröristleri vurup ağır zayiatlar verdirdiğini açıkladı.
İki ülkenin, daha birkaç gün önce Afganistan’dan kaynaklandığını savundukları istikrarsızlaşma faaliyetleri üzerine dil birliği ederken şimdi sınırlı da olsa birbirlerine düşmeleri diplomasi arkasında değişik saikler olduğuna delalet ediyor.
İran’ın Sünni örgüt Ceyşul Adl’i mi yoksa daha büyük bir güvenlik tehdidini mi hedef aldığı yakında ortaya çıkar. Nükleer silah sahibi olma eşiğindeki İran’ın, defacto nükleer güç olan ve neredeyse hiçbir sorunu yaşamadığı Pakistan’a ansızın saldırması tuhaftır. Aslında son birkaç gündür füzelerini çok çeşitli bölgelerde kullanarak adeta bir güven patlaması yaşadığını hissettirmektedir.
Orta Doğu’nun karışık ve İran’ın da vekaletleri üzerinden aktif olduğu bir dönemde İran’ın Pakistan’a bir saldırı düzenlemesi ve Pakistan’ın hem askeri ve hem de diplomatik dille misilleme yapması bölgeyi daha da istikrarsızlaştırma potansiyeli taşımaktadır.
İran’ın Gazze Savaşı başlarındaki sessizliğine rağmen son dönemde bölgede birçok noktaya füze yağdırması da üzerinde düşünülmesi gereken bir konu. Bu aşırı güven patlaması İran’ın nükleer eşiği aşmış olmasından kaynaklanabilir. İran yakında bir nükleer deneme yaparsa şaşmamak gerekir.
İran’ın Pakistan’a yaptığı saldırı sonrası Pakistan’ın hem askeri hem de diplomatik misillemesi amiyane tabirle façasının çizilmesine de sebep olmuştur. Irak savaşı sonrası belki Pakistan misillemesi İran topraklarında bir ilktir.
Pakistan/İran arasındaki gerginliğin tırmanması sorunun uluslararasılaşmasına da yol açar. Aralarındaki anlaşmazlıklara rağmen Pakistan ile Afganistan, İran husumeti üzerine güç birliği yapabilir. Pakistan’a destek çıkacak bölgesel ve uluslararası güçler zaten tetikte beklemektedir.
Pakistan’ın önemli bir dezavantajı ise ülke içerisindeki ve İran etkisine maruz Şii nüfustur. Ülke içinde her iki tarafta da aşırı mezhepçi militan örgütler mevcut ve aralarında uzun bir zamandır süregelen kan davası vardır. İran isterse bu enstrümanı kolaylıkla devreye sokar
Afganistan ve Pakistan devletlerinin kayıtsızlığı üzerinden İran bu ülkelerden lejyoner devşirmekte ve çeşitli bölgelerde onları kullanmaktadır. Devrim Muhafızları böbürlenerek bu lejyonerlerden 1,5 milyon kişilik “Mehdi Ordusu” olarak bahsetmektedir.
“Mehdi Ordusu” meselesi Afganistan ve Pakistan’ı büyük ölçüde istikrarsızlaştırma potansiyeli taşımaktadır. Bildiğimiz kadarı ile ne Afganistan ve ne Pakistan bu konuyu İran nezdinde gündeme getirmedi. Mehdi Ordusu’nun şu an nerelerde kullanıldığı ilginç bir konudur.
İran’ın başlattığı Pakistan ile sürtüşmenin tırmanması zaten oldukça kırılgan olan Sünni-Şii ilişkilerini de etkiler ve bölgeyi mezhep çatışması üzerinden büyük bir kan gölüne dönüştürebilir.
Pakistan açısından bir başka dezavantaj da Hindistan’a karşı elinin zayıflıyor olmasıdır. Böylece Pakistan dört komşusundan üçü ile hasım durumuna düşmüştür. İçerideki siyasi karmaşa da orta ve uzun erimde güçlü irade konulmasına engel olabilir.
Hatta, seçimlere gitmek üzere olan Pakistan’da ulusal güvenlik endişesi ile seçimler ertelenebilir. Zaten arka planda oldukça güçlü bir şekilde duran askerin rolü daha da artabilir.
İran’ın bu saldırı ile ilgili başka güvenlik endişesi yoksa diyalog ile çözebileceği bir süreci zora sokmuştur. Pakistan karşılık vererek dirayet ve ulusal sorumluluğunu yerine getirmiştir. Bu iş burada kesilmelidir, tırmandırma hiçbirisine yaramaz.
